ΑΠΕΝΟΧΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΑΞΙΑΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ <ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ>

H σύγχρονη παιδαγωγική αντιπροτείνει μία απενοχοποιητική θεώρηση, που αντιλαμβάνεται τις «αταξίες» και τις «απειθαρχίες» ως οργανικό μέρος της μίας και ενιαίας συμπεριφοράς του μαθητή. Αναλυτικότερα, η σύγχρονη αντίλη­ψη θεωρεί ότι ο μαθητής, για να προσαρμοσθεί στη σχολική πραγματικότητα, όπως αυτός την βιώνει και την αποτιμά, επιστρατεύει όλες τις διαθέσιμες μορφές συμπεριφοράς που κρίνει πρόσφορες για την περίσταση (βλ. Hoover and Kinds-vatter 1997, 122). Μέρος αυτής της ενιαίας συμπεριφοράς ο εκπαιδευτικός, με κριτήρια τις δικές του ανάγκες, τις ανάγκες της διδασκαλίας, τις κρατούσες κοι­νωνικές νόρμες και τις ανάγκες των υπόλοιπων μαθητών, το αντιλαμβάνεται και το αντιμετωπίζει ως «αταξία».

Στην απενοχοποιημένη, λοιπόν, αντίληψη για τη μαθητική συμπεριφορά, ως αταξία (ή απειθαρχία) θεωρούνται εκείνες οι δραστηριότητες από τη συνολική συμπεριφορά του μαθητή που ο εκπαιδευτικός κρίνει ότι δεν είναι προσήκουσες για τη συγκεκριμένη περίσταση. Αυτό σημαίνει ότι το πλαίσιο, όπως το αντιλαμ­βάνεται ο εκπαιδευτικός, καθιστά μια πράξη του μαθητή αταξία ή όχι και ότι πολλά από αυτά που ο εκπαιδευτικός αντιλαμβάνεται ως αταξία δεν είναι ατα­ξίες στη συνείδηση του ίδιου του μαθητή (βλ. και Doyle 1986· Molnar και Lind-quist 1998, 24). Για παράδειγμα, η συζήτηση με τον διπλανό γίνεται ευκολότερα ανεκτή στα τελευταία λεπτά του μαθήματος απ' ό,τι στη μέση, εκτός αν θεωρή­σει ο εκπαιδευτικός ότι το περιεχόμενο της συνομιλίας αφορά διευκρινίσεις για το μάθημα. Με άλλα λόγια, η συνομιλία με τον διπλανό κρίνεται ως αταξία ανάλογα με το πλαίσιο (αρχή ή τέλος μαθήματος) και την αιτία της συμπεριφοράς, όπως την ερμηνεύει ο εκπαιδευτικός με βάση την εμπειρία του παρελθόντος για τους εμπλεκόμενους μαθητές.

Ο εκπαιδευτικός, βέβαια, δεν θεωρεί αυθαίρετα μια μορφή συμπεριφοράς ως αταξία, αλλά έχει σαφή κριτήρια. Αναλυτικότερα, θεωρεί ως αταξία οτιδή­ποτε στη δεδομένη στιγμή (α) εμποδίζει την άνετη ροή της διδασκαλίας, (β) εμποδίζει τη μάθηση του ίδιου του μαθητή και των συμμαθητών του, (γ) είναι ψυ­χολογικά και φυσικά επικίνδυνο για τα μέλη της σχολικής κοινότητας, και (δ) εί­ναι καταστροφικό για τη σχολική περιουσία. Τα κριτήρια αυτά είναι τα σημα­ντικότερα και τα χρησιμοποιεί η σχετική βιβλιογραφία για να ορίσει τη μαθητι­κή αταξία (βλ. Levin and Nolan 1991, 24· Burden 1995, 4). Πιστεύουμε, όμως, ότι πρέπει να προσθέσουμε και ένα πέμπτο κριτήριο, το κριτήριο του σχολικού ήθους, που καθορίζει τι είναι και τι δεν είναι επιτρεπτό και αρμόζον στο χώρο ion σχολείου. Για παράδειγμα, μια εκκεντρική ή «αποκαλυπτική» ενδυμασία, τα μακρά μαλλιά και το κάπνισμα δεν καταστρατηγούν κανένα από τα παραπάνω τέσσερα κριτήρια, αλλά καταστρατηγούν το κριτήριο του σχολικού ήθους (Ματσαγγούρας , 2007: 278-279).

 Η σχετική με τη μαθητική παραβατικότητα βιβλιογραφία καταγράφει τις πλέον συνηθισμένες μορφές μαθητικής αταξίας και τις κατατάσσει, με βάση τη σοβαρό­τητα και τη φύση της αταξίας, σε επιμέρους κατηγορίες (βλ. Evans et al. 1989-Borich 1992· Burden 1995· Καΐλα και Τσαμπαρλή-Κιτσαρά 1995· Σκαύδη 1996( Remboldt 1998· Poulou and Norwich 2000b) . Θεωρείται ότι οι περισσότερες και πλέον συνηθισμένες αταξίες εμπίπτουν σε έναν από τους εξής τομείς: (α) σχολική προσαρμογή, (β) διαπροσωπική συμπεριφορά και (γ) ενδοπροσωπική συμπεριφορά (βλ. Χατζηχρήστου και Hopf 1991,112). Οι  τρεις αυτοί τομείς εξετάζουνται στη συνέχεια αναλυτικότερα μέσα από επιμέρους κατηγορίες προβλημάτων.

1.       Προβλήματα σχετικά με το μάθημα: Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται μορφές συμπεριφοράς που αποσπούν το μαθητή από την εμπλοκή του στο μάθημα. Συνηθισμένες είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ο μαθητής:

(α) δεν προσέχει στο μάθημα και «χαζεύει»·

(β) δεν αρχίζει ή δεν ολοκληρώνει τις ατομικές ασκήσεις του βιβλίου-

(γ) δεν ακολουθεί τις οδηγίες του εκπαιδευτικού και του βιβλίου·

(δ) δεν ετοιμάζει τις εργασίες που του αναθέτουν για το σπίτι·

(ε) δεν φέρνει μαζί του τα βιβλία, τα τετράδια και το λοιπό υλικό.

2.       Προβλήματα συμπεριφοράς μέσα στην τάξη: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται όλες οι μορφές συμπεριφοράς που εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της τάξης. Συνηθισμένες είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ο μαθητής:

(α) δεν ζητάει το λόγο, αλλά «πετάγεται»·

(β) αρχίζει συζητήσεις με τους διπλανούς του για εκτός μαθήματος θέματα·

(γ) ενοχλεί τους διπλανούς με θορύβους, πειράγματα, μορφασμούς κ.λπ.·

(δ) διακόπτει άλλους όταν ομιλούν

(ε) δεν συνεργάζεται στα πλαίσια των ομάδων

(στ) παριστάνει το γελωτοποιό της τάξης·

(ζ) πετάει μικροαντικείμενα στους άλλους·

(η) έρχεται καθυστερημένα στο μάθημα^-

(θ) εγκαταλείπει χωρίς λόγο και άδεια το θρανίο του ή εξέρχεται από την τάξη·

(ι) χρησιμοποιεί εριστική, υβριστική ή απειλητική γλώσσα κατά την επικοι­νωνία του με τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές του·

(ια) αντιγράφει από άλλους ή από «σκονάκια» την ώρα των εξετάσεων

(ιβ) απουσιάζει αδικαιολόγητα, προφασιζόμενος ασθένεια ή κάνοντας «σκα­σιαρχείο».

3.       Προβλήματα διαπροσωπικά ή διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ συμμαθητών μέσα και έξω από τη σχολική αίθουσα: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς μέσα στο σχολικό χώρο και γύρω από αυτόν. Συνηθισμένες είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ο μαθητής:

(α) εμπλέκεται σε λεκτικούς διαξιφισμούς·

(β) εμπλέκεται σε σωματικές, βίαιες επιθέσεις·

(γ) ψεύδεται κατά συρροή·

(δ) κλέβει αντικείμενα άλλων

(ε) προβαίνει σε σεξουαλικές παρενοχλήσεις·

(στ) προβαίνει σε εκβιασμούς και εξαπατήσεις (Ματσαγγούρας 2007: 281-282).

4.       Προβλήματα σχετικά με τη παραβίαση τον σχολικού ήθους: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται μορφές συμπεριφοράς που, με βάση την κυρίαρχη σχολική κουλτούρα και τις καθιερωμένες πρακτικές, ερμηνεύονται από τους εκπαιδευ­τικούς ως ανάρμοστες για μαθητές. Επειδή, όμως, οι αντιλήψεις και τα μέτρα αλλάζουν διαρκώς με την πάροδο του χρόνου και επειδή υπεισέρχεται ο υπο­κειμενικός παράγοντας για να κρίνει ο εκπαιδευτικός αν ξεπεράσθηκαν ή όχι τα «ανεκτά όρια», οι σχολικές παραβάσεις αυτής της κατηγορίας αποτελούν σημείο τριβής όχι μόνο μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητών, αλλά και μεταξύ των μελών του συλλόγου των διδασκόντων. Στην κατηγορία των παραβάσεων του σχολικού ήθους συμπεριλαμβάνονται συνήθως οι παρακάτω περιπτώσεις:

(α) ο μαθητής εμφανίζεται με απρεπή ένδυση και κόμμωση

(β) καπνίζει στο σχολικό προαύλιο

(γ) ερωτοτροπεί προκλητικά ή παρενοχλεί σεξουαλικά^-

(δ) καταναλώνει αλκοόλ ή ναρκωτικές ουσίες·

(ε) οργανώνει σπείρες που επιτίθενται σε εκπαιδευτικούς ή συμμαθητές για λόγους εκδίκησης

 (στ) διακινεί ναρκωτικές ουσίες·

(ζ) φέρει αιχμηρά αντικείμενα για επιθετικούς λόγους·

(η) προβαίνει σε βανδαλισμούς και καταστροφές.

5.       Προβλήματα ομαδικής απειθαρχίας: Στις προηγούμενες κατηγορίες υπάγονται μόνο προβλήματα που παρουσιάζουν οι μαθητές ως άτομα σε ό,τι αφορά τη μαθησιακή και κοινωνική συμπεριφορά τους, εντός και εκτός της σχολικής αίθουσας. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ομαδικής απειθαρχίας, όπου η τάξη ως σύνολο παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:

(α) αυξημένο βαθμό διενεκτικότητας·

(β) επιθετικότητα^-

(γ) ((προθυμία ή αδυναμία συλλογικής εργασίας·

(δ) υψηλό επίπεδο θορύβου^-

(ε) τάση αποπροσανατολισμού από το μάθημα^-

(στ) χαμηλό ηθικό και

(ζ) στάση απαξίας προς την εκπαίδευση (βλ. Burden 1995, 23).